Przygotowanie do wizyty
W związku z uroczystością planowaną początkowo na 12.08.1934 r. (ostatecznie odbyła się w niedzielę 9.09.1934) Zarząd Placówki Wrzesińskiej Związku Hallerczyków w składzie:
- Franciszek Erenz, prezes,
- Marian Gośliński, wiceprezes,
- Stanisław Szczepański, sekretarz,
- Wojciech Madaj, skarbnik,
powołał Komitet Honorowy oraz Komitet Wykonawczy.
W skład Komitetu Honorowego organizacji obchodu 15-lecia powrotu Armii Hallera do Polski, 5-lecia istnienia Związku Hallerczyków we Wrześni i poświęcenia sztandaru placówki Związku Hallerczyków we Wrześni 12 sierpnia 1934 r., w niedzielę, weszli:
Księża:
- Łucjan Berger, proboszcz, Jarząbkowo,
- Kazimierz Kinastowski, proboszcz, Września,
Rzemieślnicy:
- Jan Banaszak, krawiec, Września,
Kupcy:
- Antoni Durczykiewicz, Września,
- Spirydion Jasiński, Września,
- Marceli Schoen, Września,
- Pawlak, Września,
- Edmund Trawiński, Września,
Przemysłowcy:
- Bohdan Demby, dyrektor Cukrowni, Września,
- Kazimierz Kaliszewski, prezes Towarzystwa Przemysłowego, Września,
- Ignacy Pera, kierownik drukarni, Września
- Andrzej Prądzyński, wydawca, właściciel drukarni, Września,
Ziemianie:
- Franciszek Czapski, ziemianin, Bardo,
- Edward Grabski, szambelan, Bieganowo,
- Edward Mycielski, hrabia, Opieszyn,
- Stanisław Mycielski, hrabia, Opieszyn,
- Marcin Trawiński, ziemianin, Chocicza Wielka,
- Witold Wilkoszewski, ziemianin, Grabowo Królewskie,
- Józef Żychliński, prezydent Ziemstwa Kredytowego, Gorazdowo,
- Zofia Żychlińska, Gorazdowo.
Pozostali (inteligencja, społecznicy, inni)
- Adam Drabiński, prezes Zjednoczenia Zawodowego Polskiego, Września,
- Ignacy Haremza, Września,
- Władysława Jakubowska, prezes Żeńskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, Września,
- Walerian Kawiecki, Poznań,
- Władysław Kaliszewski, prezes Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół’’, Września,
- Stanisław Konieczny, aptekarz, Września,
- Tomasz Krause, prezes Katolickiego Towarzystwa Robotników Polskich, Września,
- Władysław Mikołajczak, dyrektor Spóldzielni „Rolnik”, Września,
- A. Owczarzak, prezes Towarzystwa Zjednoczonych Murarzy,
- Stanisław Smodlibowski, dyrektor Banku, Września,
- Feliks Stein, prezes Koła Śpiewaczego „Lutnia”, Września,
- Marian Turwid, redaktor, Września,
- Ferdynand Wilkus, prezes Towarzystwa Powstańców i Wojaków, Września.
Wyłoniono egzekutywę nazwaną Komitetem Wykonawczym w składzie: Franciszek Erenz, Marian Gośliński, Stanisław Szczepański, Wojciech Madaj, Florian Kaczmarek, Michał Radziński, Franciszek Janowiak, Julian Kaczmarek.
Byli to członkowie Związku Hallerczyków z Placówki Września.
Przebieg wizyty
Przebieg wizyty 9.09.1934 r. był następujący:
O godzinie 7.00 prezes Franciszek Erenz powitał na dworcu kolejowym delegacje przybyłe z kierunku Jarocina, Gniezna i Poznania. W sali lokalu „Odeonu” (ul. Warszawska 27) o godzinie 9.00 zebrali się:
- członkowie miejscowej placówki Związku Hallerczyków,
- przybyłe delegacje placówek Związku Hallerczyków z Jarocina, Gniezna, Poznania, Środy, Śmigla, Szamotuł, Trzemeszna, Kościana, Pleszewa i Krotoszyna,
- delegacje stowarzyszeń i organizacji społecznych ze sztandarami, a mianowicie:
– Bractwa Kurkowego,
– Towarzystwa Przemysłowego,
– Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”,
– Towarzystwa Powstańców i Wojaków,
– Związku Zawodowego Pracowników,
– Związku Harcerstwa Polskiego,
– Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej,
– Związku Inwalidów,
– Straży Pożarnej,
– Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia”,
– Katolickiego Towarzystwa Robotników.
Uformowano pochód, w skład którego weszło 26 pocztów sztandarowych.
Sprzed „Odeonu” w towarzystwie orkiestry kolejowej pochód ulicami Warszawską i Sienkiewicza udał się na Rynek. Przybyłe na uroczystość delegacje utworzyły czworobok, natomiast Komitet Honorowy sformował szpaler przy wejściu na Rynek.
Na Szosie Poznańskiej, przy wjeździe do Wrześni, została ustawiona brama triumfalna. Od strony Poznania o godzinie 9.30 nadjechał generał Józef Haller. Tu nastąpiło jego powitanie na ziemi wrzesińskiej przez prezesa Placówki Wrzesińskiej Franciszka Erenza. Dalej, od ulicy Dworcowej, generałowi jadącemu pojazdem zaprzężonym w cztery araby, w drodze na Rynek towarzyszyła banderia konna w liczbie 20 jeźdźców w strojach ludowych i strojach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, z naczelnikiem Leonem Kilkowskim na czele. Gość wysiadł z powozu i przy dźwiękach fanfary przeszedł środkiem ustawionego szpaleru w towarzystwie księdza proboszcza Kazimierza Kinastowskiego i majora Leona Rosta.
Po odebraniu raportu złożonego przez kapitana Jana Dworzańskiego, prezesa Placówki Poznańskiej i komendanta Błękitnych Drużyn, generał dokonał przeglądu sformowanych zastępów.
Na Rynku została wystawiona mównica. Z niej powitał generała Hallera dyrektor miejscowej Spółdzielni „Rolnik” Władysław Mikołajczak, który w swym przemówieniu podkreślił zasługi gościa jako wodza w walkach o niepodległość i podczas wojny z bolszewikami.
Następnie generał Haller podziękował za mowę powitalną.
Zebrani na Rynku zainicjowali okrzyk „Generał Haller niech żyje”. Sformowano pochód, który udał się do kościoła farnego pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i Świętego Stanisława Biskupa Męczennika.
W kościele o godzinie 10.30 rozpoczęła się msza święta, podczas której nastąpiło poświęcenie ufundowanego sztandaru placówki Związku Hallerczyków we Wrześni. Dokonał go ksiądz proboszcz Kazimierz Kinastowski, który wygłosił okolicznościowe kazanie. Nabożeństwo uświetniał śpiewem chór „Lutnia” pod dyrekcją Gawlaka. Chór wykonał mszę solenną (wtedy części stałe i zmienne mszy są śpiewane) księdza Millera.
Po nabożeństwie nastąpił powrót na Rynek. Wówczas generał Józef Haller wygłosił okolicznościowe przemówienie. Zawarł w nim streszczenie działań patriotów skupionych w Komitecie Narodowym ze szczególnym uwzględnieniem osoby Romana Dmowskiego oraz formowanie sił zbrojnych znanych jako „Błękitna Armia”.
Nastąpił moment wręczenia poświęconego sztandaru organizacyjnego Związku Hallerczyków. Odznaczono również 12 członków organizacji odznaczeniem związkowym o nazwie „Miecze Hallerowskie”. Dodatkowo odznaczenie otrzymali także Zofia Żychlińska wspierająca organizację i ksiądz Kazimierz Kinastowski.
Po dekoracji ponownie zabrał głos generał Haller. W swym przemówieniu przypomniał patriotyczne zasługi mieszkańców Wrześni i nawiązał do strajku szkolnego w 1901 r., podkreślając, że strajk dzieci wrzesińskich, o którym wiadomość została rozpowszechniona na świecie, stanowił argument na rzecz włączenia Wielkopolski do Polski podczas dyskusji nad traktatem w Wersalu.
Na zakończenie uroczystości biorące w niej udział oddziały i delegacje przedefilowały na Rynku przed generałem Hallerem.
Szczególnie okazale prezentowała się banderia konna z naczelnikiem Leonem Kilkowskim na czele. Uczestnicy udali się do sali „Odeon” przy ulicy Warszawskiej 27.
Uroczystości w „Odeonie”
Akademia w „Odeonie” ropoczęła się wejściem generała Józefa Hallera przy dźwiękach „Marsza Generalskiego”.
Akademię prowadził były starosta wrzesiński Franciszek Hutten-Czapski z Barda. Powitał przybyłych gości, udzielając głosu majorowi Leonowi Rostowi, który wygłosił referat „Szlakiem Armii Błękitnej” na temat historii Błękitnej Armii, podkreślając w nim zasługi bojowe hallerczyków od Rarańczy, przez działania w Rosji, tworzenie we Francji aż po udział w Bitwie Warszawskiej.
Następnie członek grupy młodzieżowej Stronnictwa Narodowego Franciszek K. Lewandowski deklamował wiersz o żołnierzu Armii Hallera.
Kolejno głos zabrał sekretarz zarządu miejscowej placówki Stanisław Szczepański. Przedstawił pięcioletnią działalność miejscowej placówki Związku Hallerczyków.
Po nim chór mieszany „Lutnia” zaśpiewał pieśń bojową Hymn Narodowy Ponieckiego. Nastąpiło składanie życzeń oraz wręczanie gwoździ pamiątkowych przez delegacje i przedstawicieli organizacji. Przemawiali delegaci placowek hallerczyków z Gniezna, Środy, Poznania, Koźmina, Krotoszyna, Mogilna, Szamotuł i Śmigla, a po nich przedstawiciele miejscowych organizacji oraz niektórzy z zacnych mieszkańców Wrześni.
Po przemówieniach delegacji głos zabrał generał Józef Haller. Przybliżył zebranym historię powstania armii, a także swoją ocenę zdarzeń poprzedzających powstanie odrodzonej Polski. Przeszedł do opisu swych podróży o charakterze patriotycznym, a wywołujących szczególnie u młodzieży żywy odzew. Na zakończenie akademii Józef Hutten–Czapski zaintonował „Rotę”. Po pierwszej zwrotce generał Haller wzniósł okrzyk: „Najjaśniejsza Rzeczpospolita Polska niech żyje”.
Akademię zakończył wykonany przez orkiestrę hymn narodowy. Po akademii wykonano na dziedzińcu „Odeonu” zbiorowe zdjęcie. Po wspólnej fotografii generał Józef Haller odjechał na obiad do hrabiego Mycielskiego pożegnany okrzykami: „niech żyje”.
Uczestnicy uroczystości powrócili do lokalu, gdzie spożyli wspólny obiad.
O godzinie 16.30 uczestnicy uroczystości udali się do ogrodu Bractwa Kurkowego na zabawę taneczną, tak zwaną „latową”, połączoną z loterią, strzelaniem do tarczy i innymi rozrywkami.
Wieczorem o 20.45 odbyła się w sali „Odeonu” zabawa taneczna na którą obowiązywały zaproszenia.
Zdjęcia Franciszka Włosika pochodzą ze zbiorów Waldemara Śliwczyńskiego.